|
Zojuist ben ik geland op Braziliaanse bodem, na een vlucht van bijna twaalf uur—een reiswijze die mijn geweten steeds zwaarder belast. Toch arriveer ik met intentie. Een duistere. Maar niet de duisternis die de crises van onze tijd kenmerkt, het is een ander soort duisternis. Een die voorafgaat aan menselijke crisis, en misschien juist een tegengewicht biedt. Ik heb het over de soort duisternis die dag en nacht van elkaar scheidt, die ruimte creëert voor rust, reflectie en verbinding met onszelf en de kosmos.
Op veel plekken is de nacht voortdurend verlicht. Daardoor vervaagt het onderscheid tussen dag en nacht, en raakt onze relatie met de sterrenhemel en de natuurlijke ritmes waar ons lichaam nog altijd op is afgestemd, verder uit balans.
Het is inmiddels algemeen bekend dat deze felverlichte nachten ernstige gevolgen hebben voor zowel onze gezondheid als voor het voortbestaan van alle andere wezens op aarde.¹ Dit raakt mij diep. En ik geloof dat dit onderwerp meer aandacht verdient dan het momenteel krijgt.
Maar ondanks dat, is de duisternis die mij naar deze reis trekt niet alleen een fysieke gewaarwording, maar ook een mentale en culturele. In de westerse esthetische traditie is licht al eeuwenlang verbonden met waarheid, kennis en openbaring. Van de metaforen van de Verlichting² tot de fotografische obsessie met belichting³—waar helderheid de norm en methode is.
Duisternis, daarentegen, wordt vaak naar de marge verbannen: een visuele en conceptuele leegte, geassocieerd met het primitieve, het kwaadaardige of het obscure.⁴ In andere kosmologieën en artistieke tradities valt deze tegenstelling weg. Daar draagt duisternis juist kennis in zich—als bron en niet als afwezigheid.
Ik ben dan ook naar Brazilië gekomen om die aanwezigheid te onderzoeken, aan de hand van vragen als: hoe verandert het verdwijnen van licht onze zintuiglijke en cognitieve relatie met de natuurlijke omgeving? En: hoe kun je duisternis voelbaar maken—niet slechts als representatie, maar als ervaring binnen een visuele en installatie gedreven kunstpraktijk?
* * *
Brazilië biedt een unieke context om deze vragen te onderzoeken. Het is een land van tegenstellingen: verstedelijking en natuur, licht en donker, rijkdom en armoede, veiligheid en onveiligheid, enzovoort. Tegelijkertijd draagt het een donker verleden van kolonialisme, én extractivistische activiteiten die inheemse gemeenschappen en lokale ecosystemen tot de dag van vandaag nog steeds veel schade aandoen met wereldwijde gevolgen.⁵
Maar naast dit uiterst gewelddadige verleden is het land waar ik ben aangekomen ook een plek van culturele en spirituele ontmoeting. Brazilië haar rijke erfgoed en overvloed aan natuurlijke plekken bieden de mogelijkheid om de wereld te benaderen vanuit andere perspectieven, met in het bijzonder afro-diasporische en inheemse animistische denkwijzen. In veel van deze wereldbeschouwingen is duisternis geen absentie, maar een aanwezigheid—een ruimte van vruchtbaarheid, van wording.⁶
In Afro-Braziliaanse kosmologieën, zoals het Candomblé, is de nacht niet slechts een decor voor rituelen maar een actieve deelnemer. Gedaantes verschijnen niet in de helderheid van het daglicht, maar in de duisternis waar werelden samenkomen. Het zichtbare en het onzichtbare bestaan met elkaar, en kennis wordt niet verkregen door verheldering, maar ontvangen door wederkerigheid.⁷
Met dit in gedachten is het dan ook niet mijn bedoeling om duisternis te representeren, of te ontrekken—zeker niet uit een land dat al zo lang wordt uitgebuit. In plaats daarvan wil ik duisternis laten voelen, een ervaring bieden waarin het publiek geen beschouwer is, maar wordt uitgenodigd als actieve deelnemer.⁸
Duisternis wordt in die zin zowel medium als boodschap. Daarmee wil ik afstand nemen van het westerse denkkader, en ruimte maken voor een ander soort esthetische kennis—een die geworteld is in resonantie, nabijheid en in samenspraak met het landschap.
* * *
Dit nieuwe project heb ik sinds vorig jaar voorbereid door veel te lezen, schrijven en kijken.⁹ Daarna volgde een lange reeks beursaanvragen en voorstellen voor artist-in-residenceprogramma’s — met daartussen ruimte voor twijfel, vragen en onzekerheid.
Toch voelt deze reis voor mij als een onderneming die ik móét maken — zowel artistiek als persoonlijk. Uiteindelijk hoop ik, nadat het werk eerst is teruggebracht naar de plekken waar het is ontstaan, ook iets te kunnen betekenen voor iedereen die, net als ik, zelden — of misschien nooit — echte natuurlijke duisternis heeft ervaren. Niet per se als kunstwerk, maar als een vorm van heling — een herijking van iets wat ooit nabij was voor ieder, maar nu buiten bereik voor de meeste.
* * *
Bedankt voor het lezen, en dat je nog steeds geabonneerd bent. Wil je dit proces blijven volgen, terwijl mijn werk en gedachten langzaam vorm krijgen? Blijf dan vooral ingeschreven en reis met me mee. Ik deel maandelijks nieuwe inzichten, zowel in essayistische als visuele vorm.
|
